Ten rodzaj uczenia się definiuje się jako zmianę w zachowaniu będącą wynikiem powtarzania czynności charakterystycznej dla danego zadania. Wielokrotne wykonywanie nowego ruchu sprawia, że kolejne powtórzenia stają się coraz bardziej do siebie podobne. Przykładem może być golfista ćwiczący nową technikę uderzenia – dzięki licznym powtórzeniom, w przyszłości będzie w stanie automatycznie stosować dobrze opanowany wzorzec ruchowy.
W kontekście naszych rozważań przykład ten można odnieść do pacjenta, który wielokrotnie wykonuje określoną sekwencję ruchową w ramach terapii. Głównym czynnikiem wpływającym na skuteczność tego mechanizmu uczenia się jest liczba powtórzeń, przy czym możliwa jest manipulacja parametrami ćwiczeń w celu optymalizacji efektów (np. dobór zadania, intensywność wysiłku aerobowego).
Zaobserwowane postępy są wynikiem wielokrotnej praktyki, a ich podstawę stanowią zmiany strukturalne i funkcjonalne w ośrodkowym układzie nerwowym, określane mianem neuroplastyczności zależnej od doświadczenia.
Kolejną istotną cechą uczenia się zależnego od użycia jest konieczny poziom przetwarzania poznawczego. Badania wykazały, że bierna lub nadmiernie wspomagana praktyka (np. bierne wykonywanie ruchu w pełnym zakresie czy ręczne prowadzenie wzorca) nie prowadzi ani do trwałych zmian w zachowaniu motorycznym, ani do neuroplastyczności.
W tym kontekście autorzy przytaczają cytat Nikołaja Bernsteina: „Praktyka… nie polega na powtarzaniu sposobów rozwiązania problemu motorycznego raz za razem, lecz na procesie rozwiązywania tego problemu raz po raz za pomocą technik, które zmieniamy i udoskonalamy z powtórzenia na powtórzenie”.
Innymi słowy – „praktyka to szczególny rodzaj powtarzania bez powtarzania”.
Zwraca to uwagę na dwie kluczowe kwestie. Po pierwsze, aktywności powinny być tak dobrane, aby pacjent mógł być możliwie jak najbardziej zaangażowany w sposób aktywny. Zbyt trudne zadania mogą wywoływać lęk i zniechęcać do ćwiczeń. Z kolei zbyt łatwe – obniżać motywację.
Ryc. 1 obrazuje te zależności.
Oprócz aktywnego ruchu, uczenie się zależne od użycia wymaga również zaangażowania poznawczego – uczestnik powinien rozumieć cel zadania oraz świadomie modyfikować swoje ruchy, aby rozwiązać problem motoryczny i osiągnąć zamierzony efekt.
W rezultacie intensywna praktyka tego typu zadań prowadzi do automatyzacji ruchów oraz zmniejszenia obciążenia poznawczego wymaganego do ich wykonania.
Jedną z wad tego mechanizmu jest jego czasochłonność – trwała poprawa zachowania motorycznego rozwija się powoli, zazwyczaj w ciągu tygodni lub miesięcy.
Co więcej, przeniesienie efektów z warunków treningowych na codzienne funkcjonowanie może być ograniczone, zwłaszcza jeśli interwencja opiera się wyłącznie na mechanizmie zależnym od użycia.
Jednym ze sposobów na uzyskanie szybszych efektów jest połączenie uczenia się zależnego od użycia z nauczaniem motorycznym opartym na instrukcjach, które przebiega w znacznie krótszym czasie.
W odniesieniu do przedstawionych przez nas przykładów nauczania motorycznego, istotną różnicą jest dobór liczby powtórzeń adekwatnie do stanu pacjenta.W przypadku osoby z istotnym deficytem poznawczym oraz ograniczoną zdolnością koncentracji uwagi, zasadne może być zastosowanie prostszego ćwiczenia – wymagającego mniejszego zaangażowania poznawczego, ale pozwalającego na wykonanie większej liczby powtórzeń.Dla kończyny dolnej może to być np. przesuwanie ręcznika kończyną pośrednio zajętą, co wymusza podpór na kończynie bezpośrednio objętej dysfunkcją (Video nr 1).Z kolei dla kończyny górnej odpowiednim ćwiczeniem może być wysuwanie kijka w kierunku wyznaczonego punktu – w celu torowania rytmu ramienno-łopatkowego oraz osiągnięcia zgięcia w stawach barkowych do 90 stopni w określonej trajektorii ruchu (Video nr 2).
Video nr 1. Torowanie fazy podporowej L kd poprzez zadania dla P kd.
Video nr 2. Torowanie wznosu kończyny górnej do 90 stopni zgięcia w stawach barkowych.
Autorzy tekstu:
Mgr Tomasz Waraksa (fizjoterapeuta, członek PSTB) , Marta Wojewoda (fizjoterapeutka, członkini PSTB).
Recenzja/wsparcie merytoryczne:
Dr hab. Agnieszka Śliwka (fizjoterapeutka, instruktorka IBITA)
Bibliografia:
- Leech KA, Roemmich RT, Gordon J, Reisman DS, Cherry-Allern KM. Updates in Motor Learning: Implications for Physical Therapist Practice and Education. Physical Therapy. 2022;102:1-9.