W tekście o receptorach skórnych podeszwy opisałem je jako siatkę wywiadowczą złożoną z wyspecjalizowanych agentów przesyłających informację do szefa wywiadu, czyli ośrodkowego układu nerwowego (OUN). OUN ma przy tym inne źródła informacji o zmianach zachodzących w stopie. Czucie proprioceptywne, bo o nim mowa, generowane jest głównie przez mięśnie, a konkretnie przez wrzeciona nerwowo-mięśniowe i organy ścięgniste Golgiego. Na załączonej rycinie nr 1 możecie sobie przypomnieć ich dokładną budowę. Podstawową strukturą wrzeciona nerwowo-mięśniowego są włókna intrafuzalne, niekurczliwe w swojej centralnej części, które przekazują informacje o napięciu całego mięśnia do OUN. Są one otoczone „zwyczajnymi” włóknami mięśniowymi określanymi jako włókna ekstrafuzalne. Czyli….. zadaniem włókien intrafuzalnych jest monitorowanie i odczytywanie akcji włókien ekstrafuzalnych, które się kurczą bądź rozkurczają. Zebrane dane wysyłane są do rdzenia kręgowego poprzez włókna Ia (skurcz statyczny i dynamiczny) lub II (skurcz statyczny). Kolejną grupą receptorów są organy ścięgniste Golgiego, które są zlokalizowane na przejściach mięśniowo-ścięgnistych. Wrażliwe na najmniejsze zmiany, za pomocą włókien Ib przesyłają informacje dotyczące stanu napięcia ścięgna oraz mięśnia. Często na tym poziomie centralny układ nerwowy podejmuje decyzje, które przesyła drogami zstępującymi do mięśni. Krótkie pętle wymiany informacji i podejmowania działania w postaci skurczu są niezbędne dla lokomocji oraz reakcji równoważnych. Warto tutaj podkreślić, że podstawą tych informacji jest ruch, który stymuluje aktywność wrzecion nerwowo-mięśniowych, i jest to dla nas – fizjoterapeutów – bardzo dobra informacja. Pozostała część informacji wędruje drogami czucia proprioceptywnego do górnych pięter ośrodkowego układu nerwowego.
Jeżeli przyjrzymy się mięśniom stopy to możemy wyciągnąć następujące wnioski: większość z nich znajduje się na podeszwowej stronie; są krótkie i przebiegają w różnych kierunkach. Jest ich stosunkowo dużo jak na tak mały obszar naszego ciała! Jeżeli pomyślimy o układzie wrzecion nerwowo-mięśniowych, to możemy sobie wyobrazić gęstą sieć włókien, która przebiega w różnych kierunkach. Wrzeciona – wrażliwe na skurcze mięśni – są w ciągłym pobudzeniu szczególnie wtedy gdy stopa jest obciążana. Badania udowodniły, że wrzeciona nerwowo-mięśniowe krótkich mięśni stopy są najbardziej pobudzane w pozycji stojącej oraz przy zmianach środka nacisku (Knellwolf TP i wsp. (2019)). Mamy zatem kolejny dowód na to, że stopa jest kluczowym źródłem informacji peryfe… obwodowej, która pomaga kończynie dolnej w aktywowaniu oraz kontrolowaniu wzorców mięśniowych, szczególnie w trakcie stania oraz fazy podporu w chodzie.
Bibliografia:
- Gjelsvik BEB, Syre L. The Bobath Concept in Adult Neurology. 2nd ed. Thieme. 2016.
- Knellwolf TP, Burton AR, Hamman E, Macefield VG. Firing properties of muscle spindles supplying the intrinsic foot muscles of humans in unloaded and freestanding conditions. Journal of neurophysiology. 2019;121(1):74-84.
- McKeon PO, Hertel J, Bramble D, Davis I. The foot core system: a new paradigm for understanding intrinsic foot muscle function. British Journal of Sports Medicine. 2015;49:290.
- Viseux FJF. The sensory role of the foot: Review and update on clinical perspectives. Clinical Neurophysiology. 2020;50:55-68.